مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان چیست؟
مبحث 19 مقررات ملی ساختمان به بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان‌ها می‌پردازد و با اجرای درست آن می‌توان هزینه‌ها را کاهش و رفاه ساکنان را افزایش داد. بسیاری از مردم تصور می‌کنند اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان که با هدف بهینه‌سازی مصرف انرژی تدوین شده است، موجب افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز می‌شود. در حالی که اگر این مبحث به‌درستی و اصولی در ساختمان اجرا شود، نه تنها هزینه‌های اولیه ساخت را افزایش نمی‌دهد بلکه می‌تواند آن را کاهش دهد. افزون بر این، صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه‌های بهره‌برداری و مصرف انرژی ایجاد کرده و در نهایت برای ساکنان و مصرف‌کنندگان نیز سودآور خواهد بود.
بر اساس ماده ۳۳ قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، نظارت عالیه بر اجرای ضوابط و مقررات ملی ساختمان در مرحله طراحی و اجرای تمام ساختمان‌ها بر عهده وزارت مسکن و شهرسازی قرار دارد. در راستای این مسئولیت، وزارتخانه یادشده مقررات ملی ساختمان را در قالب بیست مبحث منتشر کرده است که مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان به «صرفه‌جویی در مصرف انرژی در ساختمان» اختصاص دارد.
مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان برای نخستین بار در سال ۱۳۷۰ به تصویب هیات وزیران رسید و اجرای آن در تمامی ساختمان‌های کشور الزامی اعلام شد. مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان تاکنون چندین بار مورد بازنگری قرار گرفته که آخرین اصلاحات این مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان در سال ۱۳۸۱ انجام و نسخه جدید پس از چاپ، به تمامی دستگاه‌ها و نهادهای ذی‌ربط ابلاغ شد. در حال حاضر اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان برای کلیه ساختمان‌های دولتی اجباری است و از سال ۱۳۸۴، اجرای آن برای ساختمان‌های بخش خصوصی در تهران و شهرهای تابعه نیز الزامی شده است. همچنین، طبق برنامه زمان‌بندی تعیین‌شده، رعایت این مبحث در سایر شهرها و استان‌ها نیز به‌تدریج به صورت اجباری در حال اجراست.
بر اساس این تقسیم‌بندی، استان‌های کشور در سه گروه «الف»، «ب» و «ج» قرار گرفته‌اند. استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، همدان، چهارمحال و بختیاری، هرمزگان، بوشهر، خوزستان و زنجان در گروه «الف» جای دارند. گروه «ب» شامل استان‌های اصفهان، سمنان، کردستان، کرمانشاه، مرکزی، قزوین، کرمان، خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس و ایلام است. همچنین استان‌های لرستان، قم، گیلان، گلستان، مازندران، کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و یزد در گروه «ج» طبقه‌بندی شده‌اند.
مطابق ضوابط ذکرشده در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، برای دریافت پروانه ساختمانی، ارائه مدارک مشخصی الزامی است. این مدارک شامل گواهی صلاحیت مهندس یا شرکت طراح، چک‌لیست انرژی، چک‌لیست کنترل پوسته خارجی ساختمان، نقشه‌های کامل معماری و تأسیسات، مشخصات فیزیکی مصالح و سیستم‌های عایق حرارتی مورد استفاده در اجزای پوسته خارجی، و نیز مشخصات فنی سیستم‌های گرمایشی، سرمایشی، تهویه، تهویه مطبوع، تأمین آب گرم مصرفی و روشنایی ساختمان می‌شود.
در حال حاضر، همکاری میان شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی ساختمان با هدف اطمینان از اجرای صحیح مقررات ملی ساختمان در دستور کار قرار دارد. هدف از این همکاری، ارتقای کیفیت نظارت و تضمین رعایت کامل ضوابط مرتبط با صرفه‌جویی انرژی در ساختمان‌هاست.
بر اساس الزامات مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان، رعایت مواردی همچون عایق‌کاری مناسب دیوارهای خارجی ساختمان (به‌ویژه دیوارهایی که در تماس مستقیم با فضای بیرون یا فضاهای غیرقابل کنترل از نظر دما مانند پیلوت هستند)، استفاده از پنجره‌های دوجداره استاندارد با قاب‌های ترمال بریک فلزی، چوبی یا PVC، عایق‌کاری کانال‌های هوا، لوله‌های تأسیسات و سیستم تولید آب گرم مصرفی، نصب شیرهای ترموستاتیک روی رادیاتورها و همچنین به کارگیری سیستم‌های کنترل مرکزی هوشمند مجهز به سنسور اندازه‌گیری دمای محیط در ساختمان‌ها الزامی است.
بر این اساس، اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان که شامل عایق‌کاری لوله‌ها و سیستم‌های تأسیساتی، عایق‌کاری جداره‌های خارجی و استفاده از پنجره‌های دوجداره استاندارد است، در مجموع کمتر از ۵ درصد به هزینه‌های ساخت اضافه می‌کند. با این حال، اجرای صحیح این الزامات موجب می‌شود ظرفیت مورد نیاز برای سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی ساختمان تا حدود ۴۰ درصد کاهش یابد. این موضوع در نهایت باعث صرفه‌جویی قابل‌توجه در هزینه‌های تجهیز و بهره‌برداری سیستم‌های تاسیساتی می‌شود و هزینه اولیه افزایش‌یافته را به‌طور کامل جبران می‌کند.
بنابراین، اگر در طراحی و اجرای ساختمان اصول پایه مهندسی به‌درستی رعایت شود، علاوه بر ایجاد محیطی مطلوب برای زندگی ساکنان و ارتقای سطح رفاه اجتماعی، می‌تواند به کاهش هزینه‌های اولیه ساخت نیز منجر شود.
به‌طور کلی، اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان مزایای متعددی به همراه دارد که از جمله آن می‌توان به کمک به اقتصاد خانواده از طریق کاهش هزینه‌های انرژی، افزایش رفاه نسبی ناشی از مصرف بهینه انرژی، کاهش مصرف سوخت و در نتیجه کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی اشاره کرد. همچنین مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان موجب امکان حفظ دمای ثابت در فضاهای مختلف ساختمان، تنظیم دمای دلخواه برای تأمین آسایش حرارتی، کاهش ظرفیت اولیه سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی تا حدود ۴۰ درصد، کاهش استهلاک تجهیزات تأسیساتی، توزیع یکنواخت حرارت و صرفه‌جویی حداقل ۵۰ درصدی در مصرف سوخت و هزینه‌های مرتبط می‌شود.
بر اساس مفاد مبحث 19 مقررات ملی ساختمان، سازنده ساختمان مسئول صحت اجرای تمام عملیات ساخت است و باید در فرآیند اجرا، کلیه مقررات ملی ساختمان، ضوابط شهرسازی، مفاد پروانه ساخت و نقشه‌های مصوب مرجع صدور پروانه را رعایت کند. همچنین، پس از اتمام عملیات ساختمانی، سازنده موظف است نقشه‌های “چون‌ساخت” (As-Built) شامل بخش‌های معماری، سازه‌ای، تأسیساتی و سایر اجزا را تهیه کرده، پس از امضای خود و تأیید ناظر یا ناظران، یک نسخه از آن را به مالک و نسخه دیگر را به شهرداری مربوطه تحویل دهد.
از سوی دیگر، ناظران ساختمان موظف‌اند بر تمامی مراحل اجرای پروژه نظارت داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که عملیات اجرایی با مشخصات مندرج در پروانه، نقشه‌های مصوب و محاسبات فنی مطابقت دارد. در پایان کار نیز ناظران باید گواهی انطباق ساختمان اجراشده با مدارک فنی و قانونی را صادر کنند.
همچنین، ناظران موظف‌اند در پایان هر یک از مراحل اصلی ساخت شامل پی‌سازی، اجرای اسکلت، سفت‌کاری، نازک‌کاری و مرحله نهایی پایان کار، گزارشی جامع به مرجع صدور پروانه ساختمان ارائه دهند. این گزارش‌ها باید وضعیت ساختمان را از نظر رعایت مباحث بیست‌گانه مقررات ملی ساختمان به‌طور کامل منعکس کنند.
در صورتی که طبق گزارش ناظران و تأیید سازمان نظام مهندسی ساختمان استان، مشخص شود که مقررات ملی ساختمان در روند اجرا رعایت نشده است، شهرداری‌ها و سایر مراجع صدور پروانه موظف‌اند از صدور پایان‌کار خودداری کنند تا زمانی که تمامی نواقص موجود برطرف و اجرای صحیح ضوابط مربوطه تأیید شود.
در این میان، وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان ناظر عالی در حوزه ساخت‌وساز، بر عملکرد دستگاه‌ها و سازمان‌های مسئول کنترل و اجرای مقررات ملی ساختمان و ضوابط شهرسازی نظارت مستمر دارد. در صورت مشاهده هرگونه تخلف، این وزارتخانه موظف است موضوع را به مراجع صدور پروانه ساختمان و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اعلام کرده و تا زمان رفع کامل تخلف، پیگیری‌های لازم را از طریق مراجع قانونی و در صورت نیاز مراجع قضایی انجام دهد.
از سوی دیگر، کارشناسان و متخصصان حوزه انرژی همواره هشدار داده‌اند که حدود ۴۰ درصد از منابع انرژی کشور در بخش ساختمان هدر می‌رود. بر همین اساس، ضروری است که مسئولان ذی‌ربط توجه ویژه‌ای به اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان داشته باشند. ایجاد آگاهی و حساسیت نسبت به موضوع صرفه‌جویی انرژی در میان مهندسان فعال در حوزه‌های معماری، عمران، مکانیک و برق، از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند نقش مؤثری در بهبود بهره‌وری انرژی در کشور ایفا کند.
مبحث نوزده ویرایش پنجم در سال 1404 ابلاغ شد
- لطفاً فایل PDF مبحث نوزده مقررات ملی ساختمان را از لینک زیر دریافت کنید.
برای دریافت مشاوره تخصصی و حرفه‌ای در زمینه طراحی ساختمان و اخذ مجوزها با کارشناسان ما در آتلیه کارشیو دیار در ارتباط باشید:
