یکی از اصلی‌ترین معیارها در انتخاب یک خانه، میزان نور طبیعی آن است. نورگیر بودن ساختمان ارتباط مستقیمی با جهت قرارگیری بنا دارد. احتمالاً شما هم اصطلاح «ساختمان شمالی» و «ساختمان جنوبی» را شنیده‌اید. اما منظور از این تعاریف دقیقاً چیست؟ جالب است بدانید که جهت ساختمان تنها روی نورگیری تأثیر نمی‌گذارد، بلکه می‌تواند در قیمت ملک هم نقش داشته باشد. حالا سؤال اینجاست که کدام‌یک ارزش بیشتری دارد؛ ساختمان شمالی یا جنوبی؟ در ادامه به این موضوع می‌پردازیم.
در این مقاله ساختمان شمالی و جنوبی به درستی تعریف کرده و آن‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. پس اگر به دنبال جواب این سوال هستد که ملک شمالی بهتر است یا جنوبی؟ با ما همراه باشید.
ساختمان شمالی
معمولاً ساختمان‌ها به شکلی ساخته می‌شوند که در بخش شمالی زمین و حیاط در بخش جنوبی آن قرار می‌گیرد. با این حال، از نظر موقعیت نسبت به کوچه یا خیابان، ملک‌ها به دو دسته شمالی و جنوبی تقسیم می‌شوند.
وقتی می‌گوییم یک ساختمان «شمالی» است، یعنی برای ورود به آن ابتدا باید از حیاط عبور کنیم و سپس وارد بنا شویم. در این نوع ساختمان‌ها، ورودی از کوچه به سمت حیاط باز می‌شود و در نهایت بنا در قسمت شمالی زمین قرار دارد و به پلاک همسایه در شمال متصل می‌شود.
ساختمان‌های شمالی به دلیل داشتن حیاط در جنوب، از نور مستقیم خورشید بهره‌مند می‌شوند و علاوه بر آن، از سمت شمال نیز به شکل غیرمستقیم نور دریافت می‌کنند.
به طور کلی در ساختمان‌های شمالی، اگر واحدها به صورت «جلو و عقب» ساخته شوند، دو نوع واحد شمالی و جنوبی خواهیم داشت. در ساختمان‌های شمالی، واحدهایی که در بخش جنوبی یا جلوی ساختمان قرار دارند و به حیاط مشرف هستند، از نور بیشتری برخوردارند. در مقابل، برای واحدهای شمالی معمولاً فضایی به نام نورگیر در نظر گرفته می‌شود تا روشنایی لازم تأمین شود، زیرا این واحدها بیشتر نور غیرمستقیم دریافت می‌کنند.
در نتیجه می‌توان گفت در یک ساختمان شمالی، بخش شمالی (واحدهای نورگیر) از نور غیرمستقیم بهره‌مند می‌شود و بخش جنوبی (واحدهای مشرف به حیاط) نور مستقیم خورشید را دریافت می‌کند.
ساختمان جنوبی
ساختمان جنوبی درست در نقطه مقابل ساختمان شمالی قرار دارد. در این نوع بنا، ورودی مستقیماً از کوچه یا خیابان به داخل ساختمان باز می‌شود و حیاط در پشت ساختمان قرار می‌گیرد.
یکی از مزیت‌های اصلی ساختمان‌های جنوبی این است که از دو سمت شمال و جنوب نور کافی دریافت می‌کنند و به همین دلیل نیازی به نورگیرهای داخلی در واحدها وجود ندارد. معمولاً در این ساختمان‌ها پنجره‌های بزرگ تعبیه می‌شود تا حداکثر نور طبیعی وارد فضای داخلی شود.
در ساختمان‌های جنوبی، واحدهایی که رو به حیاط قرار دارند (واحدهای جنوبی) کیفیت نوری بهتری نسبت به واحدهای شمالی دارند. به همین دلیل اغلب این ساختمان‌ها یا به‌صورت تک‌واحدی ساخته می‌شوند، یا اگر چندواحدی باشند، به شکلی طراحی می‌شوند که هر واحد از هر دو سمت شمال و جنوب نور کافی دریافت کند.
تشخیص ساختمان شمالی و جنوبی
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، معیار اصلی برای تشخیص شمالی یا جنوبی بودن ساختمان، نحوه ورود به آن از کوچه یا خیابان است. اگر هنگام ورود ابتدا وارد حیاط شوید و سپس به ساختمان برسید، بنا «شمالی» محسوب می‌شود. اما اگر ورودی مستقیماً به داخل ساختمان باز شود و حیاط در پشت آن قرار داشته باشد، آن ملک «جنوبی» است.
ساختمان شمالی بهتر است یا جنوبی؟
حالا که با تعریف و نحوه تشخیص ساختمان‌های شمالی و جنوبی آشنا شدید، شاید این پرسش برایتان پیش بیاید که کدام یک گزینه بهتری برای خرید یا سکونت است؟
در ساختمان‌های شمالی به دلیل قرار گرفتن حیاط در جلوی ساختمان و در معرض دید بودن آن، معمولاً سطح امنیت بالاتر از ساختمان‌های جنوبی است.
از سوی دیگر، ساختمان‌های جنوبی به دلیل دریافت نور از هر دو سمت شمال و جنوب، نیازی به نورگیر داخلی ندارند. این ویژگی باعث می‌شود فضای بیشتری در نقشه ساختمان قابل استفاده باشد، طبقات سطح اشغال مفیدتری داشته باشند و در نتیجه پارکینگ بیشتری نیز فراهم شود. به همین دلیل اغلب ساختمان‌های جنوبی خوش‌نقشه‌تر محسوب می‌شوند.
مزیت دیگر ساختمان‌های جنوبی، نورگیری بهتر آن‌هاست، زیرا از دو جهت نور مستقیم دریافت می‌کنند، در حالی که در ساختمان شمالی، نور مستقیم فقط از سمت حیاط وارد می‌شود.
در نهایت باید گفت انتخاب میان شمالی یا جنوبی بودن یک ساختمان به اولویت‌ها و معیارهای شخصی شما بستگی دارد. با این حال، بسیاری از معماران معتقدند که ساختمان‌های جنوبی در مجموع برتری نسبی دارند.
اما این موضوع در مورد واحدهای داخل ساختمان چگونه است؟ اگر فرض کنیم هر ساختمان (شمالی یا جنوبی) به صورت دو واحد در هر طبقه طراحی شود و واحدها یکی در جلو و دیگری در پشت ساختمان قرار گیرند، وضعیت کمی متفاوت خواهد بود.
در ساختمان شمالی، واحد جنوبی رو به حیاط و خیابان قرار دارد و به همین دلیل علاوه بر چشم‌انداز بهتر، از نور مستقیم خورشید نیز بهره‌مند می‌شود. در مقابل، واحد شمالی این ساختمان نور مستقیم ندارد و روشنایی آن از طریق نورگیر تأمین می‌شود. همچنین پنجره‌های این واحد معمولاً کوچک‌تر بوده و به سمت ساختمان پشتی باز می‌شوند.
اما در ساختمان جنوبی، وضعیت کمی متفاوت است. واحد جنوبی رو به حیاط قرار دارد اما دسترسی مستقیم به خیابان ندارد. در عوض، واحد شمالی رو به خیابان بوده و تنها از همان سمت پنجره دارد. با این حال، هر دو واحد در ساختمان جنوبی به دلیل نورگیری از دو جهت، روشنایی مطلوبی دارند.
تفاوت ساختمان شمالی و جنوبی
در این بخش به بررسی تفاوت ساختمان شمالی و جنوبی در 3 پارامتر مهم یعنی قیمت، نقشه و آب و هوا می‌پردازیم.
قیمت ساختمان شمالی و جنوبی
همان‌طور که اشاره شد، ساختمان‌های جنوبی به دلیل دریافت نور کافی نیازی به نورگیر داخلی ندارند. این موضوع باعث می‌شود سطح مفید ساختمان بیشتر شود و همین افزایش متراژ در فضاهای قابل استفاده می‌تواند ارزش ملک و قیمت نهایی سازه را بالاتر ببرد.
البته باید توجه داشت که در ساختمان‌های امروزی معمولاً در هر طبقه چند واحد طراحی می‌شود. در چنین شرایطی، واحدهایی که رو به حیاط قرار دارند معمولاً ارزش بیشتری پیدا می‌کنند. به همین دلیل در ساختمان‌های شمالی، واحدهای جنوبی گران‌تر هستند و در ساختمان‌های جنوبی نیز اغلب واحدهای جنوبی قیمت بالاتری نسبت به واحدهای شمالی دارند.
با این حال، این قاعده همیشه یکسان نیست و عوامل متعددی مانند موقعیت زمین، طراحی معماری، امکانات ساختمان و حتی طبقه قرارگیری واحد می‌تواند بر قیمت نهایی تأثیر بگذارد.
نقشه ساختمان شمالی و جنوبی
بر اساس توضیحاتی که پیش‌تر در مورد ساختمان‌های جنوبی ارائه شد، این نوع بناها به دلیل عدم نیاز به نورگیر، امکان طراحی بهینه‌تری دارند و در اصطلاح، خوش‌نقشه‌تر محسوب می‌شوند.
به طور کلی، طراحی نقشه یک واحد مسکونی تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله سلیقه مالک انجام می‌شود، با این حال، این سلیقه نباید به گونه‌ای اعمال شود که منجر به نقشه‌ای غیرمنطقی و فاقد کارایی گردد.
در ساختمان‌های شمالی معمولاً آشپزخانه و اتاق‌خواب‌ها در بخش جنوبی جانمایی می‌شوند تا از نور مناسب ابتدای روز بهره‌مند شوند. از سوی دیگر، در مواردی که ساختمان در مجاورت خیابانی پر رفت‌وآمد قرار داشته باشد، توصیه می‌شود اتاق‌خواب‌ها در قسمت شمالی و رو به پشت ساختمان طراحی شوند تا آرامش بیشتری برای ساکنان فراهم شود.
نمای ساختمان شمالی جنوبی
در خصوص نمای ساختمان می‌توان گفت که در ساختمان‌های جنوبی، به دلیل قرارگیری مستقیم بنا در معرض دید از سمت خیابان یا کوچه، توجه به طراحی نما اهمیت ویژه‌ای دارد. البته این موضوع به معنای کم‌اهمیت بودن نمای ساختمان‌های شمالی نیست.
پنجره ساختمان شمالی جنوبی
پنجره‌های ساختمان شمالی و جنوبی هرکدام با توجه به موقعیتشان نسبت به خورشید، ویژگی‌های متفاوتی دارند. پنجره‌های شمالی نور طبیعی را به شکلی ملایم و یکنواخت وارد فضا می‌کنند و برای اتاق‌هایی مانند خواب یا مطالعه که نیاز به آرامش و نور ثابت دارند، بسیار مناسب‌اند. این پنجره‌ها همچنین در فصل تابستان به خنک‌تر ماندن محیط کمک می‌کنند.
در مقابل، پنجره‌های جنوبی بیشترین نور مستقیم خورشید و گرما را دریافت می‌کنند. به همین دلیل برای فضاهایی مثل اتاق نشیمن یا آشپزخانه که حضور نور و گرمای بیشتر مطلوب است، انتخابی ایده‌آل به شمار می‌آیند. علاوه بر این، در فصل زمستان پنجره‌های جنوبی می‌توانند منبعی طبیعی برای گرمایش خانه باشند.
آب و هوای ساختمان های شمالی و جنوبی
شاید برایتان جالب باشد که شرایط آب‌وهوایی در ساختمان‌های شمالی و جنوبی طی فصول مختلف با یکدیگر تفاوت دارد. به بیان دیگر، در زمستان و تابستان هر یک از این ساختمان‌ها ویژگی‌های خاص خود را در زمینه دریافت نور و گرما نشان می‌دهند.
ساختمان‌های جنوبی به دلیل دریافت نور مستقیم از دو جهت، در فصل زمستان سریع‌تر و آسان‌تر گرم می‌شوند، از این رو در مناطق سردسیر گزینه‌ای مناسب‌تر به شمار می‌آیند. در مقابل، ساختمان‌های شمالی که تنها از یک سمت نور مستقیم دریافت می‌کنند، در فصل تابستان نور و گرمای کمتری نسبت به ساختمان‌های جنوبی جذب می‌کنند. بنابراین، این نوع ساختمان‌ها برای اقلیم‌های گرمسیر انتخاب مطلوب‌تری محسوب می‌شوند.
سایر جهت‌های ساختمان
در این بخش قصد داریم جهت‌های مختلف قرارگیری ساختمان نسبت به کوچه را مورد بررسی قرار دهیم. پیش از ورود به این موضوع، باید یادآوری کنیم که به طور کلی، صرف‌نظر از جهت قرارگیری ساختمان نسبت به کوچه یا خیابان، ساخت بنا معمولاً در بخش شمالی زمین انجام می‌شود. با این حال، ساختمان‌ها می‌توانند بر اساس موقعیت زمین، در یکی از جهت‌های مختلف نسبت به کوچه و خیابان قرار گیرند.
1- ساختمان شمالی و جنوبی
برای تعیین جهت‌های جغرافیایی، کافی است در کوچه یا خیابان مورد نظر به گونه‌ای بایستیم که دست راستمان به سمت طلوع خورشید، یعنی شرق، قرار گیرد. در این وضعیت، روبه‌روی ما جهت شمال و پشت سرمان جهت جنوب خواهد بود. بر این اساس، ساختمان‌هایی که در مقابل ما قرار دارند «شمالی» و ساختمان‌هایی که واقع در سمت دیگر کوچه «جنوبی» محسوب می‌شوند.
شایان ذکر است که طبق تعاریف ارائه‌شده، در املاک شمالی ابتدا حیاط قرار گرفته و سپس ساختمان ساخته می‌شود، در حالی که در املاک جنوبی ابتدا بنا احداث شده و حیاط در بخش پشتی آن واقع می‌گردد.
2- ساختمان شرقی و غربی
نوع دیگری از استقرار ساختمان نسبت به جهات جغرافیایی، قرارگیری به شکل شرقی–غربی است که البته کمتر مشاهده می‌شود. در این حالت، اگر به‌گونه‌ای بایستیم که دست راست ما به سمت خورشید باشد و طول خیابان یا کوچه در مقابل و پشت سر قرار گیرد، ساختمان‌های سمت چپ و راست به‌ترتیب «شرقی» و «غربی» محسوب می‌شوند. به طور کلی، در ضوابط شهرسازی اولویت بر ساخت بناهای شمالی و جنوبی است، اما در برخی موارد به دلیل موقعیت خاص کوچه، احداث ساختمان‌های شرقی و غربی اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
از نظر نورگیری، املاک شرقی در ساعات اولیه صبح تا نزدیک ظهر از نور مطلوب برخوردارند و پس از آن میزان نور به تدریج کاهش می‌یابد. در مقابل، املاک غربی از ظهر به بعد و به‌ویژه در ساعات پایانی روز بیشترین بهره را از نور خورشید می‌برند، ضمن آنکه نور ضلع غربی مدت زمان بیشتری در فضا باقی می‌ماند.
در این نوع ساختمان‌ها معمولاً اتاق‌خواب‌ها در ضلع شرقی جانمایی می‌شوند تا در ابتدای روز از نور کافی بهره‌مند باشند، در حالی که فضاهایی نظیر نشیمن و پذیرایی در سمت غرب قرار می‌گیرند تا مدت زمان نورگیری آن‌ها طولانی‌تر باشد.
با این حال، یکی از معایب ساختمان‌های شرقی و غربی که سبب کاهش تمایل خریداران به انتخاب آن‌ها می‌شود، دشواری در ایجاد تعادل حرارتی است. این جهت‌گیری موجب می‌شود خانه‌ها در فصل تابستان بیش از حد گرم و در فصل زمستان سرد شوند، بنابراین دستیابی به دمای مطلوب و پایدار در این بناها با چالش همراه است.
3- ساختمان دوکله یا دوبر
به ساختمان‌هایی که از دو سمت، یعنی شمال و جنوب یا شرق و غرب، به دو کوچه موازی دسترسی دارند، «ساختمان دوکله» یا «دوبر» گفته می‌شود. در این وضعیت، جهت‌گیری بنا می‌تواند شمالی–جنوبی یا شرقی–غربی باشد.
4- ساختمان دونبش
در صورتی که ساختمان طوری قرار گرفته باشد که از دو سمت به گذر یعنی کوچه یا خیابان ختم شود به آن ساختمان دو نبش می‌گویند.
5- ساختمان های سه نبش
در صورتی که یک ساختمان به گونه‌ای واقع شود که از سه سمت به گذرگاه (خیابان یا کوچه) مشرف باشد و تنها از یک سمت به ساختمان دیگری محدود گردد، به آن «سه‌نبش» اطلاق می‌شود.
جمع بندی
در انتخاب ساختمان، یکی از عوامل اساسی میزان بهره‌مندی آن از نور طبیعی است. برای بررسی این موضوع، ابتدا باید با مفهوم ساختمان‌های شمالی و جنوبی و ویژگی‌های هر یک آشنا شویم. در این نوشتار، ضمن تعریف این دو نوع ساختمان، به مزایا و معایب هرکدام پرداخته شد. همچنین به انواع جهت‌گیری ساختمان‌ها نسبت به کوچه و خیابان اشاره گردید.
برای دریافت مشاوره تخصصی و حرفه‌ای در زمینه طراحی ساختمان و اخذ مجوزها با کارشناسان ما در آتلیه کارشیو دیار در ارتباط باشید:
