مبحث 15 مقررات ملی ساختمان ناظر به طراحی آسانسورها و مقررات و قوانین مربوط به آن است. در ادامه به بررسی الزامات اولیه انتخاب آسانسور خواهیم پرداخت و چک لیست مربوط به مشخصات آسانسور در ساختمان‌های مسکونی را ارائه خواهیم داد.
الزامات اولیه انتخاب آسانسور
- طراح (معمار طراح) باید تعداد، ظرفیت و نوع (مسافر، باربر و …) آسانسورهای ساختمان را در مراحل اولیه طراحی، تعیین آن‌ها را براساس اطلاعات به دست آمده و مقررات این مبحث جانمایی کند.
- در ساختمان‌های با طول مسیر قائم حرکت بیش از 7 متر از کف ورودی اصلی (معمولا بیش از سه طبقه)، تعبیه آسانسور الزامی است.
- در ساختمان‌های 8 طبقه یا ساختمان‌های با طول مسیر حرکت 28 متر و بیشتر از کف ورودی اصلی، باید حداقل دو دستگاه آسانسور پیش بینی گردد، حتی اگر از نظر محاسبات تعداد و ظرفیت یک دستگاه آسانسور کفایت کند.
- در کلیه ساختمان‌های با طول مسیر حرکت بیش از 21 متر از کف ورودی اصلی، لازم است حداقل یک دستگاه آسانسور مناسب حمل بیمار تعبیه شود. این آسانسور باید با یک علامت مخصوص قابل رویت مشخص شده و به کلیه طبقات سرویس دهد.
- در ساختمان‌هایی که وجود آسانسور الزامی است، باید حداقل یکی از آسانسورها قابلیت حمل صندلی چرخدار را دارا باشد.
- حداکثر فاصله پیاده روی از ورودی ساختمان یا ورودی آپارتمان‌ها برای سوار شدن به آسانسورها در هر طبقه 40 متر است. آسانسور باید به نحوی جانمایی شوند که فاصله پیاده روی برای سوار شدن افراد به هر کابین حداقل ممکن باشد. ورود و خروج افراد از آسانسور به طبقات و بالعکس باید به راحتی و بدون تداخل حرکتی صورت پذیرد و فضای کافی جهت انتظار مقابل آسانسورها در نظر گرفته شود.
- در صورتی که تعداد آسانسورها 3 دستگاه یا کمتر باشد می‌توان آن‌ها را در یک چاه قرار داد و در صورتی که تعداد 4 دستگاه باشد، باید حداقل در دو چاه جداگانه قرار گیرند.
- در آسانسورهایی که دارای چاه مشترک است، اگر فاصله بین بیرونی‌ترین قسمت آسانسور تا لبه کابین آسانسور مجاور کمتر از 30 سانتی متر باشد در سراسر چاه می‌بایست جداسازی صورت پذیرد.
مشخصات ابعادی کابین آسانسورها
آسانسور ویلچربر:
ابعاد کابین: عرض: 110 سانتی متر / عمق: 140 سانتی متر / ارتفاع: 220 سانتی متر
ابعاد در: عرض: 80 سانتی متر / ارتفاع: 200 سانتی متر
آسانسور برانکاردبر:
ابعاد کابین: عرض: 110 سانتی متر / عمق: 210 سانتی متر / ارتفاع: 220 سانتی متر
ابعاد در: عرض: 90 سانتی متر / ارتفاع: 200 سانتی متر
آسانسور تخت بر:
ابعاد حداقل کابین: عرض: 140 سانتی متر در 240 سانتی متر
ابعاد درب حداقل: عرض: 130 سانتی متر در 210 سانتی متر
ابعاد عمق راهروی مقابل آسانسورهای مسکونی
آسانسور تکی: برابر یا بزرگتر از عمق کابین
آسانسور گروهی مقابل هم: برابر یا بزرگتر از 210 سانتی متر یا مجموع بزرگترین عمق کابین آسانسورهای روبروی هم.
آسانسور گروهی کنار هم: برابر یا بزرگتر از 150 سانتی متر یا بزرگترین عمق کابین آسانسور در گروه (هر کدام که بزرگتر باشد.)
حداقل ابعاد ضروری در طراحی موتورخانه آسانسور در پلان
- حداقل فضای باز در جلوی تابلوهای کنترل آسانسور: 70 سانتی متر
- حداقل معبر برای عبور از کنار تجهیزات ثابت : 40 سانتی متر
- حداقل معبر برای عبور از کنار تجهیزات در حال چرخش: 50 سانتی متر
- حداقل ارتفاع موتورخانه در نواحی تردد و دسترسی: 200 سانتی متر
- حداقل ارتفاع از روی قطعات در حال چرخش تا زیر سقف موتورخانه: 30 سانتی متر
- در صورتی که اختلاف ارتفاع بین سطوح داخل موتورخانه بیش از 50 سانتی متر باشد، سطح بالاتر باید با نرده محصور شود و برای دسترسی به آن نردبانی تعبیه شود.
- سطح کاری معادل حداقل 50*60 سانتی متر اطراف تجهیزات چرخنده (کنترل کننده مکانیکی سرعت فلکه‌ها و …) تعبیه شود.
در این صورت باید از پله مناسب جهت دسترسی استفاده شود.
- ارتفاع تراز کف موتورخانه تا کف بام خرپشته حداقل 320 سانتی متر
- بازشوی موتورخانه باید حداقل 90 سانتی متر عرض و 180 سانتی متر ارتفاع داشته باشد به سمت بیرون باز شود و دارای قفل مناسب (در حیاطی) بوده و در اختیار افراد صاحب صلاحیت باشد.
- عمق چاهک از کف تمام شده معماری تا کف چاهک می‌بایست 160 سانتی متر باشد.
- در ساختمان‌های اسکلت بتنی می‌بایست اختلاف یا مازاد پهنای پوتر بتنی نسبت به دیوار اطراف چاه به ابعاد چاه افزوده گردد و پوترها تا حد امکان به صورت کتابی طراحی گردد. تعبیه پنجره به ابعاد 40*40 سانتی متر جهت تهویه موتورخانه الزامی است.
- حداقل ابعاد چاه آسانسور به صورت داخل به داخل حداقل می‌بایست عرض 160 سانتی متر و عمق 190 سانتی متر باشد.
- حداقل ابعاد چاه جهت آسانسور برانکارد بر به صورت داخل به داخل حداقل می‌ببایست عرض 160 سانتی متر و عمق 260 سانتی متر باشد.
معمار طراح چه مواردی را در طراحی آسانسور باید به کارفرما ارائه دهد؟
- ارائه محاسبات و توضیحات در خصوص تعیین تعداد، ظرفیت، سرعت، ابعاد کابین و چاه، ارتفاع بال سری و نوع در آسانسور یا آسانسورها
- تعیین محل استقرار و چیدمان آسانسور یا گروه آسانسورها، عمق راهروی مقابل آسانسور
- رعایت استاندادرها در مورد ابعاد چاه، مصر مصالح مقاوم در برابر حری در دیواره چاه، نازک کاری دیواره چاه، جزئیات اجرای چاهک و کف آن
طراح سازه در طراحی آسانسور چه وظایفی را بر عهده دارد؟
- تعیین عمق چاه آسانسور مطابق با مبحث 15، بار آسانسور مطابق با مبحث 15، ضریب ضربه براساس مبحث 6
- پیش بینی ورق‌های مدفون در بتن در کف چاه، ورق‌های مدفون در پیشانی تیر یا دال در سازه‌های بتنی
- طراحی سازه مونوریل یا قالب با ظرفیت مناسب در موتورخانه
- اعمال بار آسانسور در آخرین تراز در مدل سازه
اهمیت برآورد اثرات ضربه‌ای بارها به آسانسور در طراحی سازه
برای منظور نمودن اثرات ضربه‌ای بارها در اثر حرکت آسانسورها در همه جهات، کلیه نیروهای طراحی باید براساس ضریب ضربه ارائه شده در مبحث ششم مقررات ملی ساختمان افزایش داده شود.
- نیروهای استاتیکی معادل زلزله بر هر قطعه باید با توجه به عوامل موثر بر رفتار سازه و قطعه در برابر زلزله با توجه به ضوابط مبحث ششم «بارهای وارد بر ساختمان» محاسبه شود و در تمام جهات افقی و قائم یا سایر نیورهای وارد بر قطعه و سازه ترکیب گردد. همچنین در ساختمان‌های مشمول دسته‌های سوم و چهارم تعبیه حسگرهای زلزله الزامی است.
- هنگام عملکرد اضطراری ترمز ایمنی، مجموع وزن کابین خالی به علاوه 1/25 برابر ظرفیت یا سرعتی حداقل 1/15 برابر سرعت اسمی و وشتاب منفی متناسب با نوع ترمز ایمنی بر روی ریل‌های راهنما متوقف می‌گردد. هر چند که عمده نیرو به ریل‌های راهنما وارد می‌شود ولی به دلیل اتصال آن‌ها به سازه و وجود نیروهای جانبی، سازه آسانسور نیز باید قدرت تحمل این نیروها را داشته باشد. لذا تاثیر این نیروها باید در محاسبات سازه منظور گردد.
- در نظر گرفتن نیروهای استاتیکی و دینامیکی ناشی از وزن، حرکت آسانسور و ارتعاش موتور آسانسور در محاسبه و طراحی سازه ساختمان الزامی است.
- لحاظ نموندن اثرات ناشی از ضربات وارده از حرکت و ترمز آسانسور و نیز برخورد آن با کف چاهک در محاسبه و طراحی سازه ساختمان و سازه نگهدارنده آسانسور الزامی است.
- سازه نگهدارنده آسانسور باید برای مقاومت در برابر زلزله‌های با ریسک بالاتر و یا حداقل معادل در چه خطر زلزله ساختمان اصلی محاسبه و طراحی شود.
جدول‌های ابعادی آسانسور
در این قسمت ابعاد پیشنهادی چاه، چاهک، موتورخانه و کابین آسانسور ذکر گردیده است. این جدول مربوط به آسانسورهای ساختمان‌های دسته اول تا چهارم و آسانسورهای حمل خودرو است.
آسانسورهای 375، 300 و 450 کیلوگرم فقط برای انتقال عادی مسافرین به کار می‌رود. ظرفیت 600 کیلوگرم برای جابجایی افراد با صندلی چرخدار و آسانسور 1000 کیلوگرم در ساختمان‌های مسکونی و بیمارستان‌ها برای حمل برانکارد با دسته‌های قابل جدا شدن کاربرد دارد.
آسانسورهای 1600 و 2000 کیلوگرم برای حمل تخت‌های بیمارستانی در مراکز بیمارستانی و درمانی به کار می‌رود و ظرفیت 2500 کیلوگرم برای حمل تخت بیمارستانی به همراه مسافرین و وسایل پزشکی کاربرد دارد.
آسانسورهای کنار هم دارای چاه مشترک
الف- عرض کل چاه مشترک برابر با مجموع عرض چاه‌های هر آسانسور به علاوه ضخامت دیواره‌ها یا سازه‌های جداکننده است.
ب- ارتفاع چاهک برابر با ارتفاع سریع‌ترین آسانسور موجود در چاه مشترک می‌باشد.
ج) حداقل ارتفاع کف آخرین توقف تا زیر سقف موتورخانه (بالاسری) برابر با ارتفاع بالاسری برای سریع‌ترین آسانسور موجود در چاه مشترک می‌باشد.
نکات مهم در طراحی تاسیسات برقی آسانسور
- تغذیه الکتریکی (کابل و حفاظت) نوع راه اندازی، پوشش برق اضطراری، نوع فراخوان سیستم
- روشنایی موتورخانه و چاه، برق رسانی تهویه و پریز
- اعلام حریق موتورخانه و چاه، اینترالک با تابلوی اعلام حریق
- انتخاب و تعیین تجهیزات جانبی مانند زنگ اخبار، تلفن، اینترالک قفل در، چشم الکترونیکی، سیستم صوتی، امکانات هدایت به هنگام قطع برق
چک لیست آسانسور مبحث 15 و نکات ویژه طراح تاسیسات مکانیکی
- قدرت موتور
- ابعاد موتورخانه، بررسی اجزای موتورخانه (سکو، مونوریل، در، …)
- تجهیزات مکانیکی جانبی (ترمز ایمنی، ضربه گیر، …)
- تخلیه هوای چاه، موتورخانه و کابین
از جمله موارد مندرج در چک لیست مشخصات آسانسور در ساختمان‌های مسکونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشخصات ساختمان
- نام مالک
- شماره پرونده
- کاربری ساختمان
- طبقه اصلی ورودی
- تعداد طبقات
- دسته بندی ساختمان از نظر تردد
- نوع کاربری: مسکونی کاربرد عمومی ترافیک سنگین بیمارستانی
